Zanieczyszczenie świetlne wynikające z postępującej urbanizacji jest bardzo poważnym zaburzeniem naturalnych procesów w ekosystemach. Zakłóca cykl dobowy i rozrodczy zwierząt, znacząco wpływa na ich migracje i orientację w terenie. Nie pozostaje także bez wpływu na nas, ludzi, którzy w nowoczesnym świecie zapomnieliśmy niemal o istnieniu naturalnego cyklu dnia i nocy, a dobry sen to dla większości z nas luksus. Zanieczyszczenie świetlne to nie tylko problem miasta, jego lamp ulicznych i niepotrzebnie oświetlonych biurowców, ale także coraz większej części terenów niezurbanizowanych, poprzecinanych drogami i przedzierającymi się przez nocne ciemności samochodowymi reflektorami. Parki ciemnego nieba są odpowiedzią na potrzebę zachowania kurczących się stref nocnej ciemności, gdzie nie dociera antropogeniczne, sztuczne światło nocne (ang. Artificial Light at Night – ALAN).
Zawiłości nomenklaturowe
Niestety parki ciemnego nieba nie są ogólnie przyjętą, międzynarodową formą ochrony przyrody. Zarówno nomenklatura, jak i wytyczne do wyznaczania obszarów chronionych ze względu na niskie zanieczyszczenie świetlne, są różne w różnych krajach i różne w zależności od organizacji, która zajmuje się ich określaniem. Największa z nich, International Dark Sky Association (IDA), stworzyła funkcjonalne rozróżnienie m.in. na miejsca, parki, rezerwaty i sanktuaria ciemnego nieba. Te najbardziej oddalone od wszelkiej presji antropogenicznej, najmniej oświetlone i najbardziej dziewicze to, według IDA, sanktuaria – to do nich odnosimy się, używając ujednoliconej i obiegowej w Polsce nazwy “parki ciemnego nieba”.
To właśnie tam można doświadczyć prawdziwej ciemności i prowadzić owocne obserwacje astronomiczne, a natura żyje według niezakłóconego cyklu dnia i nocy.
Parki ciemnego nieba na świecie
Takich miejsc, certyfikowanych przez wyżej wymienioną organizację, jest na świecie zaledwie 15. Na szczęście powstają one także z inicjatywy organizacji działających w skali konkretnego kraju. Najwięcej parków ciemnego nieba znajduje się dzisiaj w Północnej Ameryce i Europie. Pierwszy obszar chronionej ciemności został oznaczony jako taki w 1993 roku w stanie Michigan, w Stanach Zjednoczonych. Kilka lat później, w Ontario (Kanada), po raz pierwszy objęto oficjalną, prawną ochroną obszar wolny od światła. Dzisiaj kraje z największą liczbą wolnych od zanieczyszczenia świetlnego miejsc (objętych ochroną) to Stany Zjednoczone, Kanada, Wielka Brytania i Hiszpania.
Niezależnie jednak od tego, jaką kategoryzację przyjmiemy, miejsc, gdzie wartością ekologiczną jest niezmącone światłem niebo, jest na świecie ok 80. To niewiele, ale ich liczba, wraz z poszerzającą się świadomością ekologiczną, sukcesywnie rośnie, a międzynarodowa współpraca w tym zakresie zyskuje na znaczeniu. Pierwszy transgraniczny park ochrony ciemności, Izerski Park Ciemnego Nieba, powstał na granicy Polski i Czech. Na kontynencie Unii Europejskiej miejsca wolne od zanieczyszczenia światłem to rzadkość – a w Polsce mamy ich aż dwa (drugi to bieszczadzki Park Gwiezdnego Nieba).
Obserwacje astronomiczne na obszarach chronionej ciemności
Parki ciemnego nieba to nie tylko ochrona wrażliwych ekosystemów i natury, ale także wartościowa edukacja. Wiele miejsc tego typu nierozerwalnie związanych jest z obserwatoriami astronomicznymi i działalnością naukową – a nawet jeśli nie, są to miejsca wręcz idealne do amatorskich (i nie tylko!) obserwacji rozgwieżdżonego, nocnego nieba. Niektóre parki ciemnego nieba zapewniają specjalne platformy, z których można podziwiać niebo, oferują turystom seanse i pokazy astronomiczne, a nawet całe festiwale dla fascynatów gwiazd.
Tego typu działania edukacyjne są niezbędne dla budzenia wrażliwości na te obszary ekologii, które nie przychodzą nam na myśl w pierwszym odruchu. W ochronie przyrody każda naturalna zależność i każde zjawisko mają bowiem znaczenie – nawet tak, wydawałoby się, prozaiczne, jak ciemność.
Zachęcamy do zapoznania się z mapą zanieczyszczenia świetlnego na świecie i podziwiania nocnego nieba podczas podróży. Miejsca, gdzie zanieczyszczenie świetlne jest znikome, a podziwianie gwiazd zapewnia wyjątkowo intensywne doznania, certyfikuje fundacja Starlight.
Jeśli podoba Ci się treść na blogu, możesz podziękować za moją pracę stawiając mi wirtualną kawę:
